Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi’nde, Uzay Ajansı aracılığıyla hazırlanan ‘Milli Uzay Ajansı’ Tanıtım Toplantısında konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, konuşmasında Abdurrahman es-Sufî’ye de değindi. Peki Abdurrahman es-Sufî kimdir? | Eserleri nelerdir? İşte ayrıntılar…
ABDURRAHMAN ES-SUFİ KİMDİR?
Abdurrahman es-Sufî, Aralık 903’te doğmuş ve. 25 Mayıs 98’da yaşamını yitirmiştir.
Abdurrahman es-Sufî , 10. yüzyılda yaşamış Farisi gökbilimcidir.
Ayrıca Abdülrahman Ebu el-Hüseyin, Abdülrahman Sufi, Abdurrahman Sufi ve batı dünyasında ‘Azophi’ olarak da bilinir; Ay krateri Azophi ve ufak gezegen 12621 Alsufi onun adına isimlendirilmiştir.
Abdurrahman es-Sufi, 903’te İran’ın Rey şehrinde dünyaya geldi. İran İsfahan’da Emir Adud ad-Daula’nın sarayında yaşamış, Batlamyus’un Almagest’inden yararlanarak hazırlamış olduğu yıldız kataloğu ile tanınmıştır. Bu katalogda, kırk sekiz yıldız takımında bulunan yıldızları tanıtıp bunların gökyüzündeki konum ve göz alıcılıkları açıkladıkten sonra, Almagest’te geçen senedız isimlerinin Arapça karşılıkları vererek, bu hususta Arapça’daki mühim bir boşluğu doldurmuştur. Abdurrahman el-Sufi’nin tavsiye ettiği terimler, ardından doğulu ve batılı gökbilimciler aracılığıyla kullanılmış ve bunlardan 94 tanesi modern gökbilim literatürüne girmiştir. Batı dillerinde adı, farklı telaffuzların bir sonucu olarak ‘Azophi’, ‘İlbermosofim’, ‘Jeber Mosphim’ ve ‘Abuhassin’ gibi çeşitli şekillerde bulunmaktadır.
Abdurrahman el-Sufi’nin gök cisimlerinin mesafesinı ölçmek için kullandığı rumh = 14B = Andromedae ve Pegasi’nin mesafesi; zira’ = 1 /6 rumh = ZB 20; şibr 113 zira’; esba = 1/32 zira’ gibi birimler, uzaklıkların belirlenmesinde çok sağlıklı bir biçimde kullanılmıştır.
Abdurrahman el-Sufi, her senedız takımının bir defa gökyüzünde görüldüğü, bir defa da gök küresinde görüleceği tarzda resmini çizmiş, ardından her senedızın boylam, enlem, büyüklük ve rengini vererek yıldız kümelerine göre bir cetvel katalog meydana getirmiştir. Bu yıldız cetvelinin başlangıcı, İskender takviminin 1276 senesinin ilk günüdür Hicri 20 Ramazan 353 Miladi Takvim 30 Eylül 964.
Boylamları, Batlamyus’un bulduğu boylamlara 66 yıl için 1 derece olmak üzere, toplam 42 derece 41 dakikalık bir sabit miktar ekleyerek bulmuştur. Hâlbuki Halife Me’mün zamanında “zicü’l-mümtehan’ın hazırlanmasında kullanılan Batlamyus’un cetveli, Menelaos’un verdiği değerlere 100 yıl için 1 derece eklenerek düzenlenmişti. Batlamyus’la başlayan kozmografik haritalar hazırlama geleneğinin Abdurrahman el-Sufi’den geçerek çağımıza kadar ulaştığı kabul edilmektedir.
Abdurrahman el-Sufi’nin astronomi cihazlarınin ve enstrümantal tekniklerin geliştirilmesinde de mühim yardımları olmuştur. İbnü’l-Kıfti, 1043 tarihinde, onun aracılığıyla yapıldığı rivayet edilen üç bin dirhem (10 kg kadar) ağırlığında gümüş bir gök küresinin Kahire’de olduğunu kaydetmektedir. 0 yaptığı düzenlemelerle usturlapların ölçme hassasiyetini de arttırmıştır. Biruni, Abdurrahman el-Sufi’nin 123,5 cm çaplı bir halka tercih ederek ekliptiğin eğimini ölçtüğünü, İbn Yunus ise bu eğimi 23B 33′ 45″ olarak bulduğunu ve onun geometrik ispatlar alanında da büyük bir bilgin olduğunu kaydetmektedir.
Abdurrahman el-Sufi’nin bir çok Batılı astronoma tesir ettiği bilinmektedir. 13. yüzyılda Castilla-Leon Kralı X. Alfonso’nun hazırlattığı Libros dei Saber de Astronomia (astronomi bilgisi kitabı) adlı dört kitaptan bir araya gelen İspanyolca ansiklopedi, onun Kitabü Suveri’l-kevakibi’s-sabite’siyle diğer müslüman astronomi bilginlerinin eserlerinden alınan bilgilere dayanılarak hazırlanmıştır. Abdurrahman el-Sufi’nin bu eseri, Libros dei Saber de Astrorzomia’da, Libros de los Estrellas (yıldızlar kitabı) başlığı altında ve yalnız tercüme edenlerin adıyla yayımlanmıştır. 16. yüzyıla ait Codices Latini Catinenses adlı astronomi ve astroloji katalogu da onun eserlerinden hareket edilerek kaleme alınmıştır. 15. ve 16. yüzsenelerda Viyana ve Nürnberg’deki ilim çevrelerinin de ondan faydalandıkları bilinmektedir. Ayın bir krateri onun adıyla anılmaktadır.
Abdurrahman es-Sufi, gökbilimsel cihazların geliştirilmesinde de mühim hizmetlerde bulunmuştur. Güneş’in yüksekliğini ölçmekte kullanılan usturlapların ölçme hassaslığını arttırmış ve 10 kg ağırlığında gümüşten bir gök küresi yapmıştır. Ayrıca, 123.5 cm çaplı bir halka tercih ederek ekliptiğin eğimini 23º 33’ 45” olarak tespit ettiği bilinmektedir.
ABDURRAHMAN ES-SUFİ’NİN ESERLERİ NELERDİR?
Abdurrahman es-Sufi’nin mühim eserlerinden bazıları şunlardan oluşmaktadır:
1-Kitab-ül-ercüze fil-Kevakib-üs-sabite,
2-Kitab-üt-Tezkire,
3-Kitabu Metarih-us-Şucaati
4-Kitabi Suveril-Kevakib-is-semani vel-erba’in.
