Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi’nde, Uzay Ajansı aracılığıyla hazırlanan ‘Milli Uzay Ajansı’ Tanıtım Toplantısında konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, konuşmasında Fergani’ye de değindi. Peki Fergani kimdir? | Eserleri nelerdir? İşte ayrıntılar…
FERGANİ KİMDİR?
Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani, Batıda Alfraganus olarak bilinir. Fergani 9. yüzyılda yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir.
Fergani, şimdilerde Özbekistan sınırları içinde kalan Fergana kentinde doğmuştur. Tıpkı diğer İslam alimleri gibi Batılı bilim insanları aracılığıyla eserleri incelenmiş ve çalışmaları Latinceye çevrilerek Batı bilimi için büyük bir kaynak olmuştur.
Latinceden sonra İbraniceye de çeşitli isimler aracılığıyla çevrilen Fergani’nin eserleri, 12. yüzyıldan bu yana Batı coğrafyasında kaynak olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ay yüzeyinde bulunan bir kratere “Alfraganus” ismi verilmiş ve şimdilerde dahi bu isimle anılan krater aracılığıyla bu astronomun adı ölümsüzleştirilmiştir. İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana’da yaptı. Sonra Bağdat’a gitti. Kısa sürede kendisini tanıtan Fergani, matematik alanında kendisini kabul ettirdi.
Abbasi halifeleri Memun, Mutasım, el-Vasık ve el-Mütevekkil devirlerinde mühim ilmi araştırmalar yaptı ve bir çok eser yazdı. Fergani bir İslam alimi olarak kendi devrinde kabul gören görüşleri reddetti ve gök cisimlerinin metafiziksel olaylar veya ruhani varlıklar olmadığını iddia etti. Yaptığı çalışmalarla bir çok doğaüstü anlam yüklenen gök cisimlerinin dairesel devirlerde bulunan kati oluşumlar olduğunu ispatlayan Fergani, bu çalışmaları ile bilim adına olduğu kadar İslam dünyası için de büyük bir adım atmıştır.
Uzayı inceleyerek gezegenler ile ilgili bilgi edinmeye çalışan Fergani, gezegene büyüklüklerinden yörüngelere bir çok değişik hususta incelemeler yaptı. Bilim dünyasının mühim isimlerimden olan Kopernik’in çalışmalarına kadar Fergani’nin astronomi bilimi için çok mühim bir isim olmasının bir diğer nedeni, bilinen insanlık tarihinde “güneşin kendine göre bir yörüngesi olduğunu” keşfeden ilk insan olmasıdır.Bu zamanda bazı gök cisimlerinin yörüngesel bir hareket içinde olduğuna dair bilgiler mevcut olsa da, dünya çapında kabul gören görüş güneşin sabit olduğudur. Lakin Fergani bilinen tüm bilgilerin yanlış olduğun gösterdi ve güneşin yörüngesi olduğunu ispatlamanın dışında kendi etrafında batıdan doğuya doğru döndüğünü ispat etti.
Fergani’nin medeniyet tarihinde imza attığı bir diğer ilk, enlemler içindeki mesafeyi hesaplamasıdır. Uzun seneler süren çalışmaları neticesinde iki enlem içindeki mesafeyi hesaplayan ilk kişi olarak tarihe geçmiştir.
Fergani, 842 senesindeki güneş tutulması gerçekleşmeden “kesin bir biçimde” hadisenin bulunacağı zamanı kendi icat ettiği yöntemle belirleyerek, önceden gittiği rasatlarda gözlemlerde bulundu.
Ayrıca Fergani, fizik ve mekanik alanlarında da çalışmalarda bulunmuştur. Çizimini kendi hazırladığı ve yapımına nezaret ettiği Nil Nehri sularının hızını ve düzeysini ölçen Mikyas ül-Cedid adında bir alet yapmıştır. Fergani, astronomi ve mekanikten başka matematik ve coğrafya alanlarında çalışmalar yapmıştır.
FERGANİ’NİN ESERLERİ NELERDİR?
Usul el-İlm el-Nücum: Yıldızlarla alakalı bir eserdir. Kitabın diğer isimleri şunlardan oluşmaktadır; El-Medhal fi el-Mejisti,
El-Medhal ila İlm el-Heyet el-Eflak, Kitab el-Füsul el-Selasin
El-Kamil fi el-Usturlab: Usturlab yapımına ilişkindir. Fi Sanat el-Usturlab adıyla da tanınır.
