Ahmet Refik Altınay, Osmanlı zamanında yaşayarak çalışmalarıyla geçmişi aydınlatmayı başarmış mühim isimlerden biridir. Sadece tarih alanında değiş edebi kişiliğiyle de ön plana çıkmış ve askeri alanda büyük başarılara imza atmış Tarihçi Ahmet Refik Altınay yaşamı merak konusu oldu. Peki Ahmet Refik Altınay kimdir? Nereli? İşte detaylar…
AHMET REFİK ALTINAY KİMDİR? NERELİ?
Ahmet Refik Altınay, 1881 senesinde İstanbul’un Beşiktaş beldesinde dünyaya geldi. 10 Ekim 1937 senesinde, 56 yaşında yaşamını kaybeden Türk tarihçi, yazar, şair, Darülfünun tarih müderrisi ve yüzbaşı, tarih öğretmenliğindeki tecrübesini; gazete ve dergilerde paylaşımı yaptığı araştırma dizileri ve tarihi hikâyeler yoluyla daha kapsamlı kitlelere tarihi okutma ve sevdirmek için kullanmış bir yazardır. “Tarihi sevdiren adam” sıfatıyla anılır. Çalışmaları ağırlıklı olarak Osmanlı Devleti üzerinedir.
1880 yahut 1881 senesinin Şubat ayında İstanbul’da, Beşiktaş’ın Valideçeşme semtinde dünyaya gözlerini açtı. Babası, Sultan Abdülaziz’in vekilharcı Ürgüplü Ahmed Ağa’dır.
İlk öğrenimini Vişnezade Sıbyan Mektebi’nde, orta öğrenimini Beşiktaş Askeri Rüştiyesi ve Kuleli Askeri İdadisi’nde gördü. 1898 senesinde Harp Okulu’ndan piyade birincisi olarak mezun oldu. Küçük yaşta teğmen çıktığı için kıtaya gönderilmeyip öğretmen sınıfında bırakıldı. Toptaşı ve Soğukçeşme Askeri Ortaokullarında 4 yıl süre ile coğrafya öğretmenliği yaptı. 1902 senesinde Harp Okuluna Fransızca, 1908 senesinde tarih öğretmeni oldu.
GAZETECİLİK HAYATI
Öğretmenlik tecrübesini zaman içinde daha kapsamlı kitlelere hitap etme ve okumayı sevdirme isteğine dönüştüren Ahmet Refik Bey, bazı gazete ve mecmualarda ilk yazılarını yayınlamaya öğretmenlik yaptığı senelerda başladı. İlk yazılarının konusu ilk İslam kahramanları ve dini savaşlar idi. II. Meşrutiyet’in ilanına kadar “İrtika”, “Malumat”, “Hazine-i Fünun”, “Mecmua-i Ebuzziya gibi dergilerde makaleler yayımladı[3]; Tercüman-ı Hakikat ve Millet gazetelerinde başyazarlık yaptı. Meşrutiyet’in ilanından sonra İkdam, Peyam ve Millet gibi gazetelerde yazılarını yayımladı. İkdam’da günlük olarak tefrika ettiği yazıları onun “müverrih” olarak tanınmasında etkili oldu.
ASKERLİK HAYATI
1909 senesinde tarihi araştırmalar için bir heyetle birlikte Fransa’ya gitti. Paris Hazine-i Evrakı’nı bu gezi aracılığıyla yakında zamanda tanıma imkânı buldu ve bilgisini, Osmanlı Hazine-i Evrakı’nı tanımak için kullandı[2]. Yine bu gezide tarih anlayışını etkileyen kimi Fransız tarihçilerle tanıştı.
1909 senesinde Erkan-ı Harp Yayın Şubesinde vazifelendirildi ve “Askeri Mecmua”‘yı yönetti. Dergide, Osmanlı savaşları ve askerliğine dair yazılar yazdı. Aynı yıl, o zamanki adı “Tarihi Osmani Encümeni”’ olan Türk Tarih Encümeni’ne üye seçildi. Tarihi Osmani Encümeni Mecmuası’nda bilimsel çalışmalarını yayımlarken altı ciltlik “Büyük Tarihi Umumi”’yi yayımladı; İkdam’da “Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” adlı dizi ile tefrika ettiği yazılarını da kitaplaştırdı.
1912 senesinde Balkan Savaşı’nda Askeri Sansür Müfettişi oldu. 1913 senesinde gözleri bozuk olduğu için yüzbaşı iken emekliye ayrıldı; serbest çalışmaya başladı. I. Dünya Savaşı sebebiyle orduya çağrılana değin öğretmenlik ve gazetecilik yaptı.
I. Dünya Savaşı’nda ordunun isteği ile Türkiye-Rusya ilişkilerine dair yazılar yazan Ahmet Refik Bey, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı ihanetle suçlayan bir yazısı sebebiyle “arpa saman memuriyeti” gibi bir görevle Anadolu’ya görevlendirilerek cezalandırıldı. Bu görevi sırasında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ile ilgili incelemelerde bulundu[2]. 1915 senesinde Eskişehir’e Askeri Sevk Komisyonu Başkanı olarak atandığında Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna ilişkin araştırmalar yaptı. Hastalığı sebebiyle kısa süre sonra yeniden İstanbul’a döndü. Hazine-i Evrak’ta çalışarak eski İstanbul yaşantısına dair belgeler derledi. Bu belgeler “Asr-ı Hicriler” adlı kitapta toplandı.
Savaşın sonlarında Ermeni kırımı Raporu için Avrupa’dan gelen bir gazeteci heyete Doğu Anadolu gezisinde eşlik etti. Trabzon, Kars, Ardahan Artvin, Batum, Erzincan ve Erzurum’u kapsayan bu geziyi Kafkas Yollarında adlı eserle kelimelerine ekledi.[4] . Ayrıca gezi sırasında tuttuğu notlar telgraflarla Osmanlı Devleti aracılığıyla Avrupa’ya açıklamaldu. Savaş sonunda ikinci kez emekli oldu.
Savaş ardından Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanması karşısında Türkçülük’ü benimsedi[1]. Köprülüzade Fuad, Ziya Gökalp ve Necmeddin Sadık Bey’lerle birlikte İttihat ve Terakki’nin resmi sözcülüğünü üstlenen “Yeni Mecmua”’da çalıştı. Vatanın dünyanın merkezi sayılması düşüncesini esas aldı.
DARÜLFÜNUN MÜDERRİSLİĞİ
1918 senesinde İstanbul Darülfünun Osmanlı Tarihi Öğretmenliğine, 1919 senesinde Türkiye Tarihi Müderrisliğine atandı. Bir yandan da Osmanlı Hazine-i Evrak’ında çalışmaya başladı. Bunun yanı sıra Demirbaş Şarl ile alakalı bir çalışması sebebiyle İsveç hükümeti aracılığıyla ödüllendirildi[2]
Mütareke zamanında (1919-1922) “Darülfünun-u Osmaniye Nizamnamesi”’nin oluşturulmasına katkıda bulundu.1919-1920 öğretim senesinde uygulanmaya başlayan nizamname gereği okutulan “Osmanlı tarihi” dersini üstlendi.
Mütareke zamanında siyasetle de ilgilenen Ahmet Refik, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na katıldı; Veliaht Abdülmecit ile yakınlık kurdu.
Ahmet Refik Bey, 1925 senesinde Türk-Bulgar ilişkileri ile ilgiliki çalışmaları sebebiyle Bulgar hükümeti aracılığıyla ödüllendirildi.
O yıl, Türk Tarih Encümeni’nde Abdurrahman Şeref Bey’in ölümü üzerine boşalan başkanlık görevini üstlendi fakat, aynı yıl içinde görevi Fuat Köprülü’ye bıraktı.
Yine 1925’te, Milli Mücadele zamanında faaliyet gösteren “Tarikat-ı Salahiyye” adlı bir örgütle ilişkisi olduğu iddiasıyla tutuklanıp Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı. Savunmasında duygusal bir konuşma yaparak cemiyetle ilişkisini kesinlikle reddetti ve beraat etti .
1930’lu senelerda devlet başkanı Mustafa Kemal’in teşviki ile başlayan “yeni tarih anlayışı”na adapte olamamış; dönemin tarih çalışmalarında aktif olarak yer almamıştır. Özellikle Orta Asya, Güneş Dil Teorisi gibi akımlar onun için tersti.
1931’de İstanbul Belediyesi ile Surp Agop Mezarlığı içindeki davada bilirkişi olarak atandı. Elmadağ-Harbiye içindeki arazinin Ermeniler’in değil, Sultan Beyazit Veli Vakfı’nın mülkü olduğunu tarihi belgelerle ispatlaması sebebiyle belediye aracılığıyla kendisine Büyükada’da bir ev armağan edildi.
1932 senesinde I. Tarih Kongresi’ne katıldı. “Türk Tarihinin Anahatları” adlı çalışmanın yazı kurulunda yer aldı.
1933 senesinde üniversite öğretmenliğinden kadro dışı bırakıldı. Kurumun dışında bırakılmasından ötürü derin bir kırıklık yaşadı. Ölümüne değin resmi bir görev almadı.
Hayatının son senelerını Büyükada’da sefalet içinde geçirdi. Değerli kütüphanesini parça parça sattı. Uzun bir hastalığın ardından 10 Ekim 1937 tarihinde İstanbul’da Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde 56 yaşında iken zatürreden vefat etti. Mezarı Büyükada’da Tepeköy Mezarlığı’ndadır.
ESERLERİ
Hayatı boyunca dünya tarihinden çocuk kitaplarına kadar geniş bir sahada yapıt üretti. Kitaplarının sayısı 150’yi geçer. Geçmiş Asırlarda Türk Hayatı” başlığı altında paylaşımı yaptığı “Bizans Karşısında Türkler”, “Sokullu”, “Cem Sultan”, “Âlimler ve Sanatkârlar”, “Kadınlar Saltanatı”, “Felaket Seneleri”, “Lale Devri” en ünlü eserleridir.
Tarihçiliğinin bunun yanında edebiyata da ilgi göstermiş, 1932’de “Gönül” adlı bir şiir kitabı yayınlamıştır. Bektaşi nefesleri şeklinde yazdığı bir çok güftesi bestelenmiştir.
- Gazevat-ı Zelile-i Peygamberi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1908.
- Bizans İmparatoriçeleri, Teshil-i Tıbaat Matbaası, 1915
- Tarihte Osmanlı Neferi, Matbaa-i Askeriye, İstanbul, 1915.
- İki Komite İki Kıtal, Matbaa-i Orhaniyye, İstanbul, 1919.
- Kadınlar Saltanatı (1094-1058), Orhaniye Matbaası, İstanbul, 1923.
- Sokollu, Kütüphane-i Hilmi, 1924.
- Mimar Sinan, Devlet Matbaası, 1929.
- Viyana Önünde Türkler, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1931.
- Eski İstanbul, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul, 1931.
- Osmanlı Devrinde Türk Madenleri, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
- Türkler ve Kraliçe Elizabet, Matbaacılık ve Neşriyat, İstanbul, 1932
- Küçüklere Tarih Dersi, İstanbul, 1917/1918.
- Kafkas Yollarında
